پیامبر(ص)، امام علی (ع) را چگونه معرفی می‌کند؟/"عدل" در کلام امیرالمؤمنین(ع)

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) ،  از گذشته تاکنون آنچه که انسان‌های مؤمن و با خدا به دنبال آن بوده‌اند و برای رسیدن به آن تلاش فراوان کرده‌اند برپایی حق و عدالت بوده است. یکی از معانی عدل این است که هر چیزی در جایگاه متناسب خود قرار گیرد به گونه‌ای که سهم مناسب و شایسته خود را از هستی و کمالات آن دریافت کند و به حق و سهم دیگران تجاوز نکند؛ بنابراین می‌توان گفت: سخن امام علی علیه‌السّلام که در تعریف عدل فرموده است:

«الْعَدْلُ يَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا؛[1] عدل، امور را در جاى خود قرار می‌دهد.» دقیق‌ترین تعبیر در این باره است؛ اما جالب اینجاست که عده‌ای برای رسیدن به خواسته‌های دنیایی خود و جلب منافع بیشتر، حق دیگران را ضایع کرده و با گرفتن جایگاه دیگران، ظلم بزرگی به جامعه بشریت کرده‌اند که تاریخ گواه این اتفاقات و حوادث است.

دین اسلام در ابتدا نهال نوپایی بود که با تلاش پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله به درخت تنومندی تبدیل شد. در این مسیر پرفراز و نشیب تنها یار و یاور همیشگی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، علی بن ابیطالب علیه‌السلام بود؛ شخصی که پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله درباره ایشان می‌فرماید: «أنا وعلیٌّ مِن شَجَرةٍ واحدةٍ وَالنّاسُ مِن أشجارٍ شَتّی؛ [2] ریشه من و علی از یک درخت است، و دیگر مردم از درختان گوناگون هستند.»

پیامبر اکرم (ص) در مکان‌ها و زمان‌های مختلف با معرفی امام علی علیه‌السلام به مردم، زمینه جانشینی ایشان را فراهم کرده و جایگاه رفیع ایشان را مشخص کردند اما متأسفانه با وجود تأکیدات فراوان رسول خدا (ص)، این جایگاه به نااهلان رسید.

خلافت و جانشینی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله یکی از مباحث مهم و تأثیرگذار در جامعه اسلامی است. این مسئله از دیرباز تاکنون مورد خدشه و مناقشه عده‌ای قرار گرفته و سعی بر این شده تا این مسئله حیاتی کمرنگ جلوه کند. در این نوشته برآنیم تا با بیان نکاتی، عقل و منطق خدادادی خود را قاضی کرده و در نهایت حق را به حق‌دار دهیم.

بهترین روش برای اقناع مخاطب استفاده از مطالبی است که مورد قبول اوست. همه مسلمانان بر این مطلب اتفاق نظر دارند که برترین شخصیت این عالم از همه جهات پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله است و ایشان نیز به حکم قرآن هیچ‌گاه از روی هوا و هوس سخن نمی‌گوید.[3] بنابراین با تمسک به سخنان ایشان، مطالب را مطرح می‌کنیم.

امام علی علیه‌السلام در نگاه رسول خدا (ص)
وقتی روایات رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله دربارۀ امام علی علیه‌السلام را مورد بررسی قرار می‌دهیم به نکات اعجاب آوری می‌رسیم که شاید بتوان آن نکات را در یک جمله خلاصه کرد؛ آن چه خوبان همه دارند، تو یک جا داری. در هر زمینه‌ای که وارد می‌شویم علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام در رأس آنها  قرار دارد. در علم، شجاعت، سخاوت، قدرت، ایثار، تقوا و ... .

1) علم: در جامعه امروزی یکی از ملاک‌های برتر بودن یک فرد نسبت به دیگران میزان علم و دانش اوست. بیانات رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله درباره علم امام علی علیه‌السلام حیرت‌انگیز است. رسول خدا بعد از معرفی امام علی علیه‌السلام به عنوان عالم‌ترین فرد بعد از خود[4] می‌فرمایند: «علوم و حکمت 10 بخش است، به علی علیه‌السلام 9 بخش و به دیگر مردم یک بخش عطا شده و علی علیه‌السلام در آن یک بخشِ یک دهم نیز از دیگران اعلم و داناتر است.»[5] گستره علم ایشان به اندازه‌ای بود که ایشان می‌فرمودند: «از من (هرچه می‌خواهید) بپرسید پیش از آن که مرا از دست بدهید، هر چه از مادون عرش الهی از من سؤال شود همه را پاسخ می‌دهم.»[6]

2) ایمان و تقوا: محبوب‌ترین شخص در پیشگاه الهی کسی است که خداترس و پرهیزگار باشد. ایمان علی علیه‌السلام زبانزد و عبادت و تقوای ایشان شهره خاص و عام بود؛ تا جایی که ائمه اطهار علیهم‌السلام که خود زاهدترین و عابدترین زمان خود بودند به عبادت و تقوای امیرالمؤمنین علیه‌السلام غبطه می‌خوردند. روایت پیامبراکرم (ص) در این زمینه به خوبی جایگاه حضرت را نمایان می‌کند. «اگر آسمان‌ها و زمین را در یک کفه ترازو بگذارند و ایمان علی علیه‌السلام را در کفه دیگرقرار دهند، ایمان علی علیه‌السلام بر آسمان‌ها و زمین برتری خواهد یافت.»[7]

3) حق‌مداری: فهمیدن معنای دقیق حق در گرو فهمیدن معنای مقابل آن یعنی باطل است. در دنیای امروزی چون جلب حداکثری منفعت شخصی ملاک و معیار زندگی قرار گرفته است متأسفانه این حق است که در بیشتر موارد قربانی می‌شود. شخصی که بتواند در همه لحظات زندگی از حق پیروی کرده حتی زمانی که حق، علیه او باشد، انسانی هنرمند است. رسول خدا (ص) فرمودند: «علیٌّ مَعَ‌ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ وَلَنْ یَفتَرِقا حَتّی یَرِدا عَلیَّ الحَوضَ یَومَ القیامَة؛ [8] علی با حق است و حق با علی است، این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا در روز قیامت در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.»

4) جانشین حقیقی: رهبری و هدایت جامعه اسلامی بعد از رسول خدا (ص) مهم‌ترین سؤالی است که باید پاسخ داده شود. بیانات پیامبراکرم نه تنها اشاره، بلکه تصریح به جانشینی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام دارد. اگر کسی بدون تعصب و با فطرت و منطق خدادادی خود این روایات را بررسی کند جای هیچ شک و تردیدی باقی نخواهد ماند. پیامبر خدا (ص) با پیش‌بینی این شرایط در روایتی، راه صحیح را مشخص کرده و فرمودند: «به زودی بعد از من یک فتنه و آزمون سختی خواهد بود شما در آن تنها به علی بن ابی‌طالب تمسّک بجوئید.»[9]

سپس در موارد متعدد جانشین حقیقی خود را به مردم این گونه معرفی کردند: «اِنَّ عَلیّاً مِنّی و اَنَا مِنهُ وَ هُوَ وَلیُّ کُلِّ مُؤمنٍ بَعدی؛ [10] همانا علی از من است و من از علی هستم، هر مؤمنی بعد از من، علی مولی و صاحب‌اختیار او است.» و «انتَ (یاعلیُّ) مِنّی بِمَنزِلَةِ هارونَ مِن موسی اِلّا اَنَّهُ لانَبیَّ بعدی؛ [11] منزلت تو (یاعلی) نسبت به من همانند منزلت هارون است نسبت به موسی جز آن که بعد از من پیامبری نخواهد بود.»

در نهایت باید گفت که بیان فضائل مولای متقیان علی علیه السلام از توان ما خارج است زیرا رسول خدا (ص) فرمودند: «اگر تمام درختان قلم، و دریاها جوهر، و جنیّان حسابگر و آدمیان نویسنده شوند نخواهند توانست فضائل علی بن‌ ابی‌طالب علیه‌السلام را اِحصا و شمارش کنند.»[ 12] به امید این که از شفاعت حضرت بهره مند شویم.
* حجت‌الاسلام سیدمحمدجواد سایبان استاد حوزه علمیه قم
-------------------------------------
پی‌نوشت:
[1] نهج البلاغه صبحی صالح، ص553
[2] بحار الانوار، ج38، ص309
[3] سوره نجم، آیه3
[4] الطرائف، ص467
[5] البدایة و النهایة ابن‌کثیر، ج 7، ص 360/ بحارالانوار، ج40، ص149
[6] کنزالعمال، ج13، ص 165
[7] کنزالعمال، ج 11، ص 617
[8] بحارالانوار، ج29، ص16/ ابن عساکر، ج 3، ص153
[9] اُسدالغابة، ج 5 ص 287
[10] مُسند احمد، ج 4، ص 438
[11] سُنن ترمذی، ج 5، ص 641 /صحیح مسلم، ج 4، ص 44
[12] تذکرة الخواص سبط ابن الجوزی، ص